انجمن علمی مطالعات صلح | ماندانا تیشه یار (عضو هیئت علمی گروه مطالعات منطقه‌ای در مؤسسه آموزش عالی بیمه اکو، دانشگاه علامه طباطبائی و رییس انجمن علمی مطالعات صلح ایران)

به نام خداوند جان و خرد
کتاب «صلح ایرانی» به همت دکتر نعمت الله فاضلی با مقالاتی از ۲۲ نویسنده از رشته‌ها و تخصص‌های گوناگون به تازگی توسط انتشارات همرخ و با مشارکت انجمن علمی مطالعات صلح ایران به چاپ رسیده است. نخستین پرسش آن است که چرا صلح ایرانی؟ و مگر مفهوم صلح در چارچوب تعریف‌های هویتی و ملیتی می‌گنجد که ما چیزی به نام «صلح ایرانی» داشته باشیم؟

«صلح ایرانی» ایده‌ای برآمده از دل بحران‌ها و شرایط ناصلح در زندگی روزمره انسان ایرانی است. گویی که نسخه‌های گوناگون برای درمان دردهای ما تاکنون تاثیر چندانی نداشته‌اند؛ نه جنگ و نه صلح بر پایه الگوهای رایج در جهان، نتوانسته‌اند ما را به آرامش برسانند و این شاید از آن رو باشد که داروهای دیگران لزوماً نمی‌توانند حال ما را نیز خوب کنند. ایده «صلح ایرانی» به دنبال آن است که از آنچه خود دارد، بهره جوید و راه حل مشکلات جامعه خود را از دیگران تمنا نکند. صلح ایرانی می‌تواند افق‌های تازه‌ای برای بهره‌گیری از گنجینه‌های بزرگ تاریخی، فرهنگی، هنری، ادبی و عرفانی حوزه تمدن ایرانی را در دسترس اندیشمندان، سیاستگذاران و عموم مردم بگذارد تا چاره‌هایی برای رهایی از دشواری های کنونی بیابند.

به تازگی در انجمن علمی مطالعات صلح ایران، هفته وار گوشه‌ای از ادبیات پارسی را با عنوان «ادبیات صلح دوست» در گروه‌های علمی به اشتراک می‌گذاریم. گاهی در زیر آن نوشته‌ها، دوستانی ابیاتی با تأکید بر فضیلت جنگ به اشتراک می‌گذارند. شاید حق با آنها باشد؛ چرا که خوانش ما از متون کهن، اغلب بر بنیان ارزش بخشیدن به جنگاوری‌ها و برتری‌جویی‌ها بوده و کمتر فرصتی دست داده تا رویکرد صلح محور در تاریخ این حوزه تمدنی را مورد مطالعه قرار دهیم و از دل آن، آموزه‌ها و نظریه‌های تازه به دست آوریم.

نابسامانی اجتماعی و فرهنگی امروز ما، شاید فرصتی فراهم کرده باشد تا رویکرد تربیتی صلح‌محور بر پایه ارزش‌های ایرانی را چراغ راه قرار دهیم تا از شرایط ناصلح در خانواده، در مدرسه، در دانشگاه، در محله، در شهر، در بازار و در کشور دوری کنیم. آموزش رعایت ارزش‌های صلح‌دوستانه در عرصه کسب و کار، آموزش صلح با طبیعت، آموزش صلح با خویشتن و با دیگری و آموزش صلح‌خواهی در بسیاری دیگر از عرصه‌های فردی و اجتماعی، راهیست که می‌تواند ما را از بسیاری بن‌بست‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی به بیرون برد.

ما چاره‌ای نداریم جز آنکه «فضلیت صلح دوستی» را به عنوان گفتمانی تازه در میان دانشگاهیان گسترش دهیم تا بتوانیم یکپارچگی جامعه مدنی را حفظ کرده و بنیان‌های آن را همچنان استوار و اخلاق‌مدار نگه داریم.

ایده صلح ایرانی، گستره‌ای به اندازه یک حوزه تمدنی دارد. در همسایگی ما، دهه‌هاست که ابرقدرت‌های جهان برای مردم شریف افغانستان نسخه‌های گوناگون پیچیده‌اند تا آنان را به سوی بهشت توسعه و امنیت رهنمون شوند. اما آنان را اندوهی همواره مکرر رخ داده است و امروز پناهگاهشان ما هستیم و دیگر همسایگان. صلح ایرانی، که برآمده از اندیشه‌ورزی مشترک میان دانشگاهیان ایران و افغانستان و دیگر کشورهای منطقه باشد، این توانمندی را دارد که مرهمی بر زخم‌های دیرینه آن سرزمین نیز بگذارد و دیگر کشورهای منطقه را نیز به تامل در میراث فرهنگی مشترکمان دعوت کند.

از سوی دیگر، سوم خرداد ۱۴۰۳، روز آزادسازی خرمشهر، خبرگزاری‌ها اعلام کردند که مجلس عراق نوروز را به عنوان جشن ملی آن کشور، روز تعطیل اعلام کرده است. به واقع امروز باید آن سرود سوزناک را خواند و جای محمد جهان‌آرا و همرزمانش را خالی کرد که ببینند چگونه کهن‌ارزش‌های فرهنگی مشترک ما، دو ملتی که هشت سال به دسیسه این و آن با هم جنگیدند را دوباره به همدیگر پیوند داده‌اند. به گفته حافظ شیرین سخن: شکر ایزد که میان من و او صلح افتاد…

خبر خوب دیگر آنکه، یونسکو اعلام کرده مغولستان به عنوان سیزدهمین کشور، به جمع کشورهایی پیوسته است که نوروز را جشن ملی خود می‌دانند. بگذارید این کشورها را با هم بخوانیم و نام نوروزیان را به یاد بسپاریم: ایران، افغانستان، پاکستان، هندوستان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان، ازبکستان، تاجیکستان، جمهوری آذربایجان، عراق، ترکیه و اینک مغولستان.

«صلح نوروزی» که از ارکان مهم ایده صلح ایرانی است، امروز در دستان ماست تا آن را به گفتمانی منطقه‌ای تبدیل کنیم و از دل سرزمین‌های شرقی تا آن سوی سواحل دریای مدیترانه را بر بنیان ارزش‌های مشترک، هویتی تازه ببخشیم.

جهان امروز تشنه صلح است. صلح‌دوستان در گوشه و کنار جهان روزی نیست که راهپیمایی نکنند و جنگ‌طلبان را به دست کشیدن از جنگ فرا نخوانند. در دهه‌های اخیر، مهمترین مکاتب فکری در حوزه مطالعات صلح، از دل سرزمین‌های اسکاندیناوی برخاسته‌اند. اما جهان پرآشوب ما گویای آن است که آن اندیشه‌ها به تنهایی نتوانسته‌اند صلح را در جهان گسترش دهند. ما امروز نیاز به مکاتبی تازه با رویکردها و گفتمان‌های نو داریم. مکتب ایرانی صلح، در این میان می‌تواند راه‌های تازه‌ای برای اندیشیدن و به زیستن در پیش پای بشریت بگذارد. از همین رو است که انجمن علمی مطالعات صلح ایران، هشتمین همایش سالانه خود را به بررسی چیستی مکتب ایرانی صلح اختصاص داده تا به یاری اندیشمندانی از سراسر حوزه تمدن نوروزستان بتواند گامی برای ساختن جهانی صلح آمیزتر بردارد. انتشار کتاب صلح ایرانی، مقدمه‌ای بر اجرای این ایده است.