ناظم حکمت (Nazım Hikmet)؛ شاعر انقلابی و تأثیرگذار ادبیات معاصر ترکیه
– نام کامل: محمد ناظم ران (Mehmed Nâzım Ran) مشهور به ناظم حکمت
– تاریخ تولد: ۱۵ ژانویه ۱۹۰۲ در سالونیک، امپراتوری عثمانی (امروزه شهر تسالونیکی در یونان)
– تاریخ فوت: ۳ ژوئن ۱۹۶۳ (در سن ۶۱ سالگی) در مسکو
– ملیت: ترک، لهستانی
ناظم حکمت یکی از برجستهترین شاعران سدهٔ بیستم و چهرهای ماندگار در ادبیات معاصر ترکیه است. او نه تنها بهخاطر نوآوریهای شعری، بلکه بهعنوان نماد مبارزهٔ ادبی، سیاسی و انسانی در تاریخ معاصر ترکیه شناخته میشود.
پیشینه و تحصیلات
ناظم حکمت در خانوادهای اهل سیاست و فرهنگ به دنیا آمد. پدرش از کارمندان رسمی دولت عثمانی و پدربزرگش «ناظم پاشا» وزیر جنگ بود. مادرش «عییشه جلاله خانم» نقاشی تحصیلکرده در پاریس بود و ریشههایی لهستانی نیز در خاندان مادری او وجود داشت. این پیشینه فرهنگی غنی، از همان آغاز در شکلگیری ذهن خلاق و آزاد او نقش مهمی ایفا کرد.
او دوران کودکی را در آناتولی گذراند و مدتی در آکادمی نیروی دریایی ترکیه تحصیل کرد. اما پس از آن به اتحاد جماهیر شوروی رفت و در دانشگاه مسکو در رشتههای علوم سیاسی و اقتصاد تحصیل کرد. در آنجا با اندیشههای مارکسیستی آشنا شد و مسیر فکری و هنریاش شکل گرفت.
بازگشت به وطن و تبعید
در سال ۱۹۲۴، همزمان با آغاز جمهوری نوین ترکیه، ناظم حکمت به کشور بازگشت. او فعالیتهای سیاسی و روزنامهنگاری خود را با دیدگاههای کمونیستی آغاز کرد و بهسبب نوشتارهای انتقادی و انقلابیاش، بارها بازداشت و در نهایت به زندانهای طولانیمدت محکوم شد. در سال ۱۹۵۱، پس از تحمل ۱۳ سال زندان، از ترکیه گریخت و دیگر هرگز به وطن بازنگشت. او پس از آن در اتحاد شوروی و کشورهای اروپای شرقی اقامت گزید و به فعالیتهای فرهنگی، ادبی و صلحطلبانه ادامه داد.

پرتره ناظم حکمت
سبک ادبی و نوآوری شعری
ناظم حکمت یکی از پیشگامان شعر نو در ترکیه است. او با کنار گذاشتن وزن هجایی سنتی، شعر آزاد را وارد ادبیات ترکی کرد و با بهرهگیری از زبان گفتار، تصویرهای سینمایی، و لحن روایی نو، سبک تازهای پدید آورد که به شعر «ضد تزیینی» نیز معروف شد.
از آثار مهم او میتوان به حماسه شیخ بدرالدین (۱۹۳۶) اشاره کرد که دربارهٔ یک رهبر مذهبی و انقلابی در قرن پانزدهم در آناتولی است، و همچنین منظومهٔ بلند تصاویری از مردم سرزمینم که با بیش از ۲۰۰۰۰ بیت، پرترههایی انسانی و زنده از مردم عادی ترکیه ارائه میدهد.
ناظم حکمت همچنین در عرصهٔ نمایشنامهنویسی فعال بود و نمایشنامههایش با نثر پرانرژی و نگاه مارکسیستی، تصویری انتقادی از جامعه ترکیه ارائه میدادند.
فعالیتهای جهانی و افتخارات
ناظم حکمت یکی از بنیانگذاران «کنگره جهانی صلح» بود و در سال ۱۹۵۰ موفق به دریافت جایزهٔ صلح بینالمللی لنین شد. او با آثارش در ستایش انسان، آزادی، عشق و عدالت اجتماعی، به یکی از صداهای جهانی ادبیات متعهد بدل شد.
از آثار ترجمهشده او به زبان انگلیسی میتوان به منتخب اشعار (۱۹۶۷)، سمفونی مسکو (۱۹۷۰)، روز پیش از فردا (۱۹۷۲) و چیزهایی که نمیدانستم دوستشان دارم (۱۹۷۵) اشاره کرد.
زندگی شخصی و میراث
ناظم حکمت زندگی شخصی پر فراز و نشیبی داشت و چندین بار ازدواج کرد. بسیاری از اشعار عاشقانهٔ او الهامگرفته از روابط عاطفی و انسانیاش هستند که وجهی لطیف و احساسی از شخصیت انقلابی او را بازتاب میدهند.
پس از سلب تابعیت ترکیهایاش، او تابعیت کشور لهستان را پذیرفت. در نهایت، پس از دههها تبعید و سکوت رسمی، در سال ۲۰۰۹ دولت ترکیه تابعیت او را بهطور نمادین بازگرداند.
او در گورستان نووودویچی مسکو ــ آرامگاه بسیاری از بزرگان روسیه ــ به خاک سپرده شد. بر سنگقبرش جملهای از خودش نوشته شده که بهیادماندنی است: «من در قلب انسانهایی خواهم زیست که دوستشان دارم.»
ناظم حکمت در حافظهٔ جمعی
امروزه ناظم حکمت نهتنها یکی از ستونهای ادبیات مدرن ترکیه است، بلکه بهعنوان صدایی جهانی در دفاع از آزادی، عدالت اجتماعی و کرامت انسان شناخته میشود. آثار او همچنان در ترکیه و جهان خوانده میشوند و الهامبخش نسلهای جدید هنرمندان، نویسندگان و آزادیخواهان هستند.
