۰
هیچ محصولی در سبد خرید وجود ندارد.
توسط 
کتابهایی که هوش مصنوعی نوشته است؛ چالشی تازه برای کتابخانهها
آغاز ماجرا: کتابی درباره خرگوشها
سوندار اکلاند، کتابدار یکی از کتابخانههای عمومی ویرجینیا، روزی مأمور شد تا کتابی درباره حیوانات خانگی ـ غیر از سگ و گربه ـ برای بخش کودک تهیه کند. در جستوجویش، به کتابی با عنوان «خرگوشها؛ کتاب دانستنیهای حیوانات برای کودکان» از انتشارات Bold Kids برخورد. ناشر برایش ناشناخته بود، اما چون صدها عنوان دیگر در آمازون داشت، تصمیم گرفت کتاب را سفارش دهد.
اما وقتی کتاب بهدستش رسید، شگفتزده شد:
«این کتاب به طرز باورنکردنی بد بود!»
جملات کتاب بیمعنا و گاه ساختگی بودند. در هر صفحه از یک تصویر تکراری خرگوش با هویج استفاده شده بود و حتی یکی از صفحات دوبار تکرار شده بود. یکی از جملات عجیب میگفت:
«اگر تا به حال خرگوشی را غذا دادهاید، احتمالاً کنجکاوید بدانید چطور تولیدمثل میکند. پاسخ ساده است: آنها در طبیعت زندگی میکنند!»
اکلاند خیلی زود متوجه شد که این اثر احتمالاً توسط هوش مصنوعی نوشته شده است. ناشر هیچ نویسنده یا وبسایتی نداشت و کتاب نیز بهصورت چاپ بر اساس تقاضا منتشر شده بود؛ بنابراین امکان بازگشت وجود نداشت.
او میگوید:
«ما از این تجربه یاد گرفتیم که باید دقیقتر نگاه کنیم. نمیخواهیم نام کتابخانهمان روی اثری بیکیفیت باشد.»
هجوم کتابهای هوش مصنوعی
اکلاند تنها نیست. بسیاری از کتابداران در سراسر آمریکا با سیلی از کتابهای تولیدشده توسط هوش مصنوعی در پلتفرمهایی مانند Hoopla، OverDrive و Ingram روبهرو هستند. برخی از این آثار فقط بیکیفیتاند، اما بعضی حتی خطرناک هستند. برای مثال، «انجمن قارچشناسی نیویورک» هشدار داده است که راهنماییهای جعلی درباره جمعآوری قارچهای وحشی در کتابهای نوشتهشده با AI ممکن است باعث مسمومیت یا مرگ شود.
اکلاند میگوید:
«هوش مصنوعی در بعضی زمینهها مفید است، اما برای نوشتن کتاب؟ نه. بچههای ما شایسته آثار واقعیاند.»
راویها و نویسندگان مصنوعی
کتابداران دیگری نیز با مشکلات مشابه مواجه شدهاند. رابین برادفورد، کتابدار توسعه مجموعه در واشنگتن، بهطور تصادفی یک کتاب صوتی خرید که بعداً فهمید راوی آن صدای مصنوعی است. وقتی جستوجو کرد، بیش از ۱۰۰ عنوان دیگر با همان صدای «Scarlett (synthesized voice)» یافت.
اما نکته جالبتر، نویسندگان مشکوک این آثار بودند: نامهایی مانند Blake Pierce، Kate Bold، Molly Black و Mia Gold که هیچ حضور واقعی در فضای مجازی نداشتند. بررسی پروندههای کپیرایت نشان داد بسیاری از آثار آنها حاوی بخشهایی با برچسب «متن تولیدشده توسط هوش مصنوعی» هستند.
در یکی از پروندهها حتی آمده بود:
«حدود ۶۰ تا ۸۰ درصد اثر انسانی و بقیه بازنویسی خروجی هوش مصنوعی است.»
با این حال، مدیر این انتشارات میگوید استفاده جزئی از AI برای بهبود کیفیت کاملاً پذیرفتهشده است. اما برادفورد معتقد است بیشتر خوانندگان از این موضوع بیخبرند:
«وقتی روی جلد کتاب نام نویسندهای را میبینید، طبیعی است فکر کنید او انسان است.»
مرز تاریک حق مؤلف در عصر هوش مصنوعی
یکی از دغدغههای بزرگ کتابداران، مسئله مالکیت فکری و کپیرایت است. آیا کتابی که بخشی از آن از آثار دیگران الگوبرداری کرده، شایسته حضور در کتابخانه است؟
سارا منینگ، کتابدار کتابخانه عمومی بویزی، چنین موردی را تجربه کرده است. او درخواستی برای خرید کتاب «سفر ترسناک خرس بامزه» دریافت کرد؛ کتابی که تصاویرش با ابزار Midjourney ساخته شده بود. این ابزار بهدلیل آموزش بر دادههای دارای حق مؤلف، با شکایتهای متعدد روبهرو است.
او میگوید:
«شاید تصویرها از آثار هنرمندان دیگر دزدیده شده باشند. نمیتوان مطمئن بود.»
دفتر کپیرایت آمریکا اعلام کرده است که آثار تولیدشده توسط هوش مصنوعی تنها زمانی میتوانند تحت حمایت قانون باشند که دخالت انسانی قابلتوجهی در تولیدشان وجود داشته باشد. با این حال هنوز مشخص نیست چه میزان از مشارکت انسان کافی است.
سیاستگذاری در کتابخانهها: از تردید تا اقدام
بسیاری از کتابخانهها در حال تدوین سیاستهایی برای استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی در کارهای روزمرهاند. اما سیاست روشن درباره ورود کتابهای تولیدشده توسط AI به مجموعهها هنوز کمیاب است.
در کنفرانس سالانه انجمن کتابخانههای آمریکا در سال ۲۰۲۵، تصمیم گرفته شد کارگروهی تخصصی برای تدوین موضع رسمی درباره «AI و کتابخانهها» تشکیل شود. در این فاصله، کتابدارانی مانند منینگ در خرید آثار ناشران کوچک و خودانتشار با احتیاط بیشتری عمل میکنند:
«ما درباره نشانههای محتوای مصنوعی صحبت میکنیم، اما مطمئنم هنوز برخی از آنها از زیر رادار ما عبور کردهاند.»
نیک تنزی، مشاور فناوری کتابخانه، معتقد است که مشکل از نبود شفافیت ناشران ناشی میشود:
«بدترین سیاست، سیاستی است که نتوان آن را اجرا کرد.»
هوپلا و چالش شفافیت
پلتفرم Hoopla که کتابخانهها از آن برای امانت دیجیتال استفاده میکنند، تمام مجموعه خود را بهصورت یکجا ارائه میدهد. این بدان معناست که اگر کتابی بیکیفیت یا AI در مجموعه باشد، کتابخانه نمیتواند آن را پیشاپیش حذف کند.
برخی کتابداران میگویند وقتی کتابی را در Hoopla باز میکنند، واضح است که توسط هوش مصنوعی تولید شده است؛ چون حتی کلمه monetization را هم اشتباه نوشته!
سازمان Library Futures از Hoopla خواسته است کتابهای تولیدشده با AI را برچسبگذاری و فیلتر کند.
مدیر این سازمان میگوید:
«هر پلتفرمی که محتوای هوش مصنوعی ارائه میدهد، باید استانداردی برای شفافیت داشته باشد؛ درست مثل برچسبگذاری مواد غذایی.»
راهنمای شناسایی کتابهای هوش مصنوعی
کتابداران میگویند کتابهای نوشتهشده توسط هوش مصنوعی معمولاً ویژگیهای زیر را دارند:
- جملات بیربط، تکراری یا متناقض
- اشتباهات آشکار زبانی یا اطلاعات نادرست
- تصاویر بیش از حد صاف و بدون جزئیات واقعی
- نبود هرگونه اطلاعات از نویسنده در اینترنت
برای جلوگیری از ورود چنین کتابهایی به کتابخانه میتوان از این اقدامات بهره برد:
۱. نام نویسنده را بررسی کنید. اگر هیچ ردپایی از او در فضای مجازی وجود ندارد، مشکوک باشید.
۲. در خرید آثار خودانتشار و ناشران کوچک احتیاط کنید.
۳. به جلد توجه کنید. اگر بیش از حد شبیه جلد یک کتاب پرفروش است، احتمال تقلید وجود دارد.
۴. سوابق ثبت کتاب را بررسی کنید. در پروندههای کتابخانه کنگره یا دفتر کپیرایت ممکن است به استفاده از AI اشاره شده باشد.
جمعبندی
ورود هوش مصنوعی به صنعت نشر، انقلابی دولبه است. از یک سو، ابزارهای AI میتوانند تولید محتوا را آسانتر کنند، اما از سوی دیگر، خطر کاهش کیفیت، نقض حقوق مؤلفان و گمشدن صدای انسانی در ادبیات را نیز در پی دارند.
سوندار اکلاند، کتابدار ویرجینیایی، جمعبندی دقیقی دارد:
«هوش مصنوعی شاید ابزار قدرتمندی باشد، اما برای نوشتن کتاب هنوز جای انسان را نمیگیرد. خوانندگان ما، بهویژه کودکان، سزاوار آثار واقعیاند.»