خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) | ۱۵ آذر ۱۴۰۲
دکتر سیدحسن نورانی در ویژه برنامه «شاهد زمانه» که به مناسبت گرامیداشت یکصدمین سالگرد تولد جلال آل احمد در خانه موزه سیمین و جلال برگزار شد، با اشاره به جفایی که در حق جلال شده است گفت: متاسفانه ما در مورد تاریخ نگاه نقادانه درست را پیدا نکردهایم. جلال سنی نداشت و با آن سن کم وزنهای برای این مملکت بود. برخی نخوانده منتقد جلال هستند. این بسیار درد و جفای بزرگی أست که میتوان در حق کسی روا داشت. جلال را باید از مصادره گروه خاصی دربیاوریم چراکه به هیچ گروه سیاسی و فکری تعلق نمیگیرد. جامعه ایران را در آن دوران بشناسیم و باید کتابی تدوین کنیم با نام «اگر جلال نبود» تا بدانند اگر جلال نبود ساحت فرهنگی سیاسی و اجتماعی ایران چه تغییری میکرد.
این پژوهشگر افزود: ما باید تاریخ را در آن زمان ببینیم اگر از نظر کسی جلال اشتباه کرده باشد، یک روشنفکر آن دوران را پیدا نمیکنید که آن را انجام نداده باشد. جلال را گزارش نویس میدانند. برخی از کارهای جلال را نمیشود نادیده گرفت به عنوان نمونه «گل دستهها و فلک» بسیار جذاب است و قابلیت فیلم شدن دارد. دردی که امروز داریم همین است که جلال را ندانسته و نشناخته قضاوت میکنند. تاریخ معاصر دنیا را باید دید که ١٩٤٠ در دنیا چه اتفاقی میافتاده اگر همه جریانها قابل نقد هستند اما با این شکل جفاکارانه نیاید به آن نگاه کنیم. آثار جلال یکی از آثاری است که برای شناخت جامعه ایران خواندن تاریخ بسیار مهم است. جلال فرزند زمانه خودش است. فرزند زمانهای که در جهان همه چیز در حال تغییر بود. جلال نویسندهای بسیار صریح و شجاع بود باید تلاش کنیم جفایی که به جلال میشود از بین برود و آثار جلال را بهتر معرفی کنیم. به قول شاملو: «دریا به جرعهی که تو از چاه خوردهای حسادت میکند.»
یوسفعلی میرشکاک، شاعر نیز با ارائه شعری درباره جلال عنوان کرد: مقالاتی با عنوان «حواشی سایه بر آفتاب» درباره جلال دارم. اگر جلال نبود شریعتی هم نبود و بسیاری به این فکر نمیکردند که راهشان را از دین به سیاست کج کنند. جلال مسیر پر فراز ونشیبی را طی کرده و سعی کرده دین را به معنای روشنفکرانه و سیاسی بیان کند.
وی همچنین یکی از اشعاری که در ستایش جلال گفته بود قرائت کرد:
برگرده دریا
باغی پرورده ی زخم تگرگ
بیشهای از ارژن و بادام تلخ
درهای آکنده ز کلخنگ و خرگ
دشتی خوابیده به دامان درد
کوهی زانوزده در کام مرگ
مردی دریادل و طوفان مدار
گردابی خانه خون نهنگ
گرگی بر گرده ی دریاسوار
همسفر حادثه، خط خطر
در گذر صاعقه، خون بهار
میرشکاک تأکید کرد: اگر غربزدگی جلال آل احمد نبود «آسیا در برابر غرب» پروفسور شایگان هم نوشته نمیشد و سیری که ایجاد کرد هنوز ادامه دارد. اگر جلال نبود ما موضعی نداشتیم. به گم شدنمان در فرهنگ غرب از مشروطه بعد فکر کنیم.
محمدحسین دانایی، نویسنده کتاب «راز حج جلال» نیز در سخنانی گفت: آل احمد حقیقی یکی از گمشدههای روزگار ماست. سال ۲۳ وارد حزب توده و سال ۲۶ خارج شد از همان زمان دستگاه قوی حزب توده در ایران به کار افتادند علیه چند نفر که برای اولین بار در داخل کشور حقایق را راجع به یک حزب سیاسی بیان میکردند. مهمترین وظیفهای که ما بر دوش خود احساس میکنیم این است که با اسناد و مدرک واقعیت جلال را به مردم بشناسانیم. من احساس تکلیف کردم درباره دایی جلال و تصمیم گرفتم گوشه ای از حقایق را این کتاب بیان کنم. نگاه جلال به حج در «خسی در میقات» نگاه یک روشنفکر به مسئله حق است. «راز حج جلال» را با اطلاعاتی که از یادداشت های روزانه و خود کتاب «خسی در میقات» بود نوشتهام. ما در صدد انتشار آثار منتشر نشده جلال هستیم.
سید احمد محیط طباطبایی، ادیب و پژوهشگر نیز در سخنانی گفت: وقتی از خانه موزه صحبت میکنیم یعنی خانه از نگاه اشخاصی که در آن خانه میزیستهاند. ما امروزه تعدادی خانه موزه در تهران داریم که موزه است نه خانه موزه چرا که خانه مشتمل بر شیوه و شرایط زندگی شخص نبوده است. قطعاً خانه موزه سرمایههای فرهنگی و میراث به جا مانده یک شهر است. در اصل خانه موزه این سرمایه فرهنگی را حفظ میکند و در جهت ترویج آن شخصیت استفاده می شود. آل احمد ابعاد گوناگون دارد بعد ادبی، اجتماعی و سیاسی و فرهنگی، جلال مردم نگار بود یکی از اولین کسانی که در حوزه مردمنگاری فرهنگ عامه مردم را منعکس کرده است.
وی افزود: متاسفانه وقتی کار تاریخ میکنیم با عینک امروز گذشته را میبینیم و این غلط است باید با عینک همان زمین جامعه روزگار خودش را بیینیم در ۱۳۲۰ دنیا در چه وضعیتی بود؟ نگاههای سوسیالیستی در جهان چه جایگاهی دارد؟ وقتی قضاوت میکنیم نگاه به مسائل در آن دوران مثل امروز نبوده است. به عنوان نمونه بنیانگذار حزب توده در آن دوران حاج سلیمان میرزا اسکندری بوده شخصی که مسلمان بود و به خاطر توده مردم کار می کرد و هنوز آن اتفاقات و انشعابات در آن نیفتاده است. در دوران قاجار نگاه به ادبیات قدیم مانند سعدی گلستان مورد توجه قرار میگیرد و به شیوه نگارش معطوف میشود و بعد آن انقلاب مشروطیت تأثیر عمدهای در تغییر شیوه نگارش و ادبیات به وجود میآورد و شخصیتهایی مثل جمالزاده و هدایت این شیوه را گسترش میدهند و در دهه چهل به اوج خود میرسد.
در پایان برنامه از دو کتاب «راز حج جلال» نوشته محمدحسین دانایی و «جلال ناخوانده» به قلم دکتر غلامرضا خاکی رونمایی شد.
در ادامه تصاویری دیگر از برگزاری این ویژهبرنامه را ملاحظه میکنید: