کتاب صدسالگی؛ قضاوت تاریخ دربارهٔ جلال آل احمد، دومین کتاب انتشارات همرخ درباره جلال آل احمد است که به همت جناب آقای محمدحسین دانایی (خواهرزاده آل احمد) تهیه و تدوین شده است. در این کتاب، جمعی از اندیشمندان و نویسندگان ایرانی نظرات خود را درباره آثار و آرای آل احمد به رشته تحریر درآورده‌اند که روی هم تصویر کلی و نسبتاً کامل‌تری از جلال را ارائه می‌کند و او را در بوته نقد می‌آزمایند.
قسمتی از مقدمه کتاب به قلم محمدحسین دانایی
تاریخ پدیدهٔ غریبی است، چیزی شبیه یک دادگاه شبانه‌روزی، یکسره کار می‌کند، می‌بُرد و می‌دوزد، بعضی‌ها را به عرش می‌فرستد و بعضی‌ها را به زیر فرش.
جلال آل‌احمد نویسندهٔ پُرکار و پُرجاذبه‌ای بود، با سری پرشور و زندگی‌ای پرماجرا. جمعاً ۴۶ سال زندگی عرفی داشت، ولی تا الآن علی‌الحساب(!) صد سال است که “زنده” است: زنده در ذهن‌ها، حاضر در دل‌ها و چابک نشسته بر سرِ زبان‌ها و نوکِ قلم‌ها. صدها نفر با او حرف دارند و دربارهٔ افکار و آثارش می‌نویسند، هزاران نفر آنها را می‌خَرَند و می‌خوانند و خرخاکی‌ها هم به قول احمد شاملو: در جنازه‌اش به سوءظن می‌نگرند!
آدم صاف و صادق و صریحی بود، خوب و دقیق می‌دید و بی‌ملاحظه هم می‌نوشت. در مقدمة کتاب “ارزیابی شتابزده” ماجرایی را نقل می‌کند از یکی از استادانش، یعنی مرحوم عباس اقبال آشتیانی که به دانشجویان دانشسرای عالی، “تاریخ تمدن” درس می‌داد. این استاد که یک مورخ مدقق بود، عقیده داشت: «هیچ واقعه‌ای را تا صد سال بر آن نگذرد، نمی‌توان داوری کرد.» ولی شاگردش که نه محقق بود و نه مدقق، به گونه دیگری فکر می‌کرد: «آخر اگر من نگویم که از این آشِ داغ دهانم سوخت، که بداند که بر سرِ این سفرهٔ بلا چه‌ها بر ما رفته‌است؟» ناصرخسرو قبادیانی هم گویا از همین قماش بوده که گفته:
هم امروز از پُشت، بارَت بیفکن— مَیَفکن به فردا، مَر این داوری را…
چنین آل‌احمدها و چنان ناصرخسروهایی هستند که حقایق ناب امروز را ثبت و ضبط می‌کنند تا فردا به دست همان محققان مدقق برسند.
***
فهرست مقالات این مجموعه عبارت است از:
– سه نکتهٔ مقدماتی درباره شناختِ جلال (محمدحسین دانایی)
* فصل اول- در بارهٔ مقاله‌نویسی و مقالات جلال:
– جلال آل احمد و نقد دیرهنگام او (احمد افرادی)
– روشنفکرِ مصطلح (عمادالدین باقی)
– در سودای صدرِ اسلام (رسول جعفریان)
* فصل دوم- در بارهٔ داستان‌نویسی و داستان‌های جلال:
– اضطراب و سرگردانی میان دو هیچ؛ نقدی بر رمان “سنگی بر گوری” اثر جلال آل‌احمد (امید طبیب‌زاده)
– “سنگی بر گوری” (احمد غلامی در گفت‌وگو با حاتم قادری)
* فصل سوم- در بارهٔ گزارش‌نویسی و گزارش‌های جلال:
– “خَسی در میقات” یا نامحرمی در احرام؟ (غلامرضا خاکی)
– تحلیل یک سفر و نقد یک کتاب (مرتضی سیدی‌نژاد)
* فصل چهارم- در بارۀ افکار و عقاید جلال و دیگر مسایل عمومی:
– جلال و هر آنچه پس از او می‌آید (آراز بارسقیان)
– از آل‌احمد چه می‌فهمیم؟ (مهدی خلجی)
– مردی که تا امروز درست فهمیده نشد (عبدالجواد موسوی)
– ملاقات آقای نویسنده با انقلاب اسلامی، در چهارراه نفی غربزدگی (محمدرضا کائینی)
– هیچ کس به اندازهٔ خود آل‌احمد “غربزده” نیست (گفتگو با حورا یاوری)
*** مقالات تکمیلی:
– گمشده در ترجمه (محسن آزموده)
– آل احمد و نفرین زمین (محسن احمدوندی)
– ارزیابی شتابزده نویسنده عاصی (فرخ امیرفریار)
– طنزآفرینی در داستان‌های کوتاه جلال آل احمد (حسین بهزادی اندوه‌جردی و مریم شادمحمدی)
– جلال آل احمد، از سرگشتگی تا دانایی (ایرج پارسی‌نژاد)
– «خسی در میقات» تازه (رسول جعفریان)
– فکر متناقض آلامُد؛ تصویر جلال در یادداشت‌های روزانه‌اش (میلاد حسینی)
– معرفی کتاب «جلالِ ناخوانده!» (غلامرضاخاکی)
– در وصف جلال (تقی دژاکام)
– اتوبان جلال! (محمدرضا سرگلزایی)
– تمامِ زنانِ جلالِ آل‌احمد (زهرا سلیمانی اقدم)
– آلاحمدِ داستاننویس؛ معرفی کتاب «مردی میان دو سنگِ آسیا» (حسین سناپور)
– پیوستی بر کتاب «جلال آل احمد و معاصرانش» (مرتضی سیدی‌نژاد)
– سونامی «دکتر شدن»؛ مروری بر آرا و اندیشهها و تحصیلات دوره دکتری جلال آل‌احمد (قاسم صافی گلپایگانی)
– دربارۀ کتاب «جلال آل احمد و معاصرانش» (امید طبیب‌زاده)
– صدسالگی جلال آل‌احمد (سيد عطاءالله مهاجرانی)
– سیمین دانشور؛ یک چهره از کتاب «سی چهره» (عباس میلانی)
