۰
هیچ محصولی در سبد خرید وجود ندارد.
توسط 
پیوست مقاله بحران زیست در ایران/ از کتاب پایداری ایرانی
آقای احمد آل یاسین: نویسنده و پژوهشگر
سوانح و حوادث مرگبار زیست‌محیطی
با همه اهمیت رعایت شاخص‌های زیست محیطی به ویژه شاخص ارزیابی اثرات زیست‌محیطی، معذالک سوانح مرگبار و خسارات نجومی از غفلت‌های زیست‌محیطی جهان در حافظه تاریخ ثبت شده که به چند مورد آن به اختصار اشاره می‌شود:
بوپال، کمینگاه مرگ ۱۹۸۴:
بوپال، کمینگاه مرگ ۱۹۸۴
در شب‌های دوم و سوم دسامبر ۱۹۸۴ حادثه‌ای مرگبار در بوپال مرکز ایالت مادیا پرادش هندوستان رخ داد که وخیم‌ترین حادثه صنعتی جهان نام گرفت. در این دو شب گاز سمی از کارخانه حشره‌کش‌سازی شرکت آمریکایی «یونایتد کارباید» نشت کرد و ۱۵٫۰۰۰ نفر جان باختند.
حادثه رآکتور اتمی چرنوبیل:
حادثه رآکتور اتمی چرنوبیل
بدترین فاجعه انفجار هسته‌ای در طول تاریخ مربوط به چرنوبیل در روسیه است. ۲۶ آوریل ۱۹۸۶، راکتور واحد ۴ پایگاه هسته‌ای چرنوبیل منفجر شد. با این انفجار، حجم عظیمی از مواد رادیواکتیو در فضا پخش شد. شدت این حادثه حتی از انفجار اتمی هیروشیما و ناکازاکی در سال ۱۹۴۵ نیز بیشتر بود. مواد رادیواکتیویته به طرف غرب حرکت کرد. انفجار اولیه در چرنوبیل جان دو نفر از کارگران را گرفت و نزدیک به ۱۵۰ کارگر دیگر تا پایان ماه ژوئن جان باختند.
خشکی دریاچه آرال ۲۰۰۸:
خشکی دریاچه آرال ۲۰۰۸
سال ۲۰۰۸ «بان کی مون» دبیر کل سازمان ملل به آسیای مرکزی سفر کرد. در این سفر او از قبرستان کشتی‌های زنگ زده بازدید کرد. دریاچه آرال بین ازبکستان و قزاقستان واقع است. این قبرستان روزی دریای آرال بود که چهارمین دریاچه بزرگ جهان به شمار می‌رفت و برای همین، نام دریا را روی آن گذاشته بودند. این دریاچه به بزرگی کشور ایرلند بود اما از دهه ۱۹۶۰ یعنی زمانی که روسیه شروع به استفاده از این منبع آبی کرد، تقریبا ۹۰ درصد از آب این دریاچه خشک شد و با گذشت زمان بقیه آب این دریاچه که روزی مملو از موجودات دریایی بود به خشکی گرایید. اکنون دریای آرال تبدیل به شوره‌زاری شده که توفان‌های شنی، خطر بزرگی برای پوشش گیاهی منطقه به شمار می‌رود و سلامت حیوان و انسان را به خطر انداخته است.
خشک شدن دریای آرال در ۳۰ سال گذشته موجب افزایش ۷ درصدی میزان گرد و غبار در آسیای مرکزی شده است. در بین سال‌های ۱۹۸۴ تا ۲۰۱۵، انتشار گرد و غبار ناشی از گسترش بیابان تقریباً دو برابر شده و از ۱۴ به ۲۷ میلیون تن رسیده است. این مطالعه توسط موسسه تحقیقات تروپوسفر لایب‌نیتس دانشگاه آزاد برلین انجام شده است.
شکسته‌شدن سدها:
شکسته‌شدن سدها
شکسته‌شدن سدها یکی از فجایع طبیعی یا انسانی است که می‌تواند عواقب بسیار جدی و ویرانگری به همراه داشته و منجر به سیلاب‌های عظیم، تخریب زیرساخت‌ها، تلفات جانی و خسارات مالی هنگفت شود. علل اصلی شکسته‌شدن سدها می‌تواند خطاهای طراحی و ساخت، زلزله، تخریب عمدی، رانش زمین و هجوم توده‌های سنگ و خاک باشد. در طول تاریخ، سدهای بسیاری در سراسر جهان شکسته شده‌اند و فجایع انسانی و زیست‌محیطی بزرگی را به بار آورده‌اند. بسان سد بانکیائو، چین (۱۹۷۵)، که یکی از بزرگترین فجایع ناشی از شکسته‌شدن سد در تاریخ است که منجر به مرگ بیش ۱۷۱٫۰۰۰ نفر و بی‌خانمانی ۱۱ میلیون نفر شد. برخی از معروف‌ترین موارد سدهای شکسته عبارتند از: سد برومادینهو در برزیل، سد تتون در آمریکا ۱۹۷۶، سد واژونت در ایتالیا ۱۹۶۳، سد ماکچو در هندوستان ۱۹۷۹، سد مالپاست در فرانسه ۱۹۵۹.
طوفان گرد و غبار بزرگ:
طوفان گرد و غبار بزرگ
دوره طوفان‌های گرد و غبار از سال ۱۹۳۰ تا ۱۹۳۶ میلادی، خرابی‌های فراوانی در زیست‌بوم و کشاورزی دشت‌های آمریکا به بار آورد. این طوفان در اصل ناشی از خشکسالی‌های شدید چند دهه کشت و زرع گسترده و غیراصولی پدید آمده بود: کشت و زرع بدون چرخش و آیش، بدون کشت پوششی و یا سایر روش‌های پیشگیری از فرسایش خاک.
فاجعه نشت نفت در خليج مكزيكو:
فاجعه نشت نفت در خليج مكزيكو
فاجعه نشت نفت در خليج مكزيك يكی از بزرگترين فجايع زيست‌محيطی در تاريخ بشر و زخم عمیقی بر پیکر طبیعت محسوب می‌شود. اين حادثه در ۲۰ آپریل سال ۲۰۱۰ میلادی و در اثر انفجار سكو نفتی ديپ‌واتر هورایزن رخ داد و منجر به نشت حجم عظيمی از نفت خام به آب‌های خليج مكزيك شد. اين فاجعه عواقب بسيار ويرانگری بر روی محيط زيست و اقتصاد منطقه داشت: نفت خام منتشر شده، آب‌های خليج مكزيك را آلوده كرد و بر روی پوشش گياهی و جانوری سواحل تاثير منفی گذاشت. ۱۱ کارگر جان باختند و ۱۷ کارگر مجروح شدند. هزاران پرنده، ماهی، لاك‌پشت و ديگر موجودات دريايی در اثر تماس با نفت خام جان خود را از دست دادند. آلودگی آب و كاهش جمعيت آبزيان، ضربه شديدی به صنعت ماهيگيری در منطقه وارد كرد. باتلاق‌ها، جنگل‌ها و ساير اكوسيستم‌های ساحلی در اثر اين حادثه آسيب جدی ديدند. اين فاجعه به اقتصاد مناطق ساحلی خليج مكزيك، به ويژه صنعت توريسم، لطمه زيادی وارد كرد.
گرمایش اقلیم ناشی از سوخت‌های فسیلی:
گرمایش اقلیم ناشی از سوخت‌های فسیلی: انتشار کربن جهانی از ۱۹۷۰ تا ۲۰۲۲ و در ۶ حوزه انرژی، صنعت، ترابری زمینی، مسکونی، هوانوردی و دفاعی بر حسب میلیارد تن- ماخذ : Natur.com
سال ۲۰۲۳ گرم‌ترین سال با ۱٫۴۶ سانتی‌گراد بالاتر از دوران پیش از صنعتی شدن و ۰٫۱۳ سانتی‌گراد بیشتر از ۱۱ ماه سال ۲۰۱۶ ثبت شده بود. میزان گازکربنیک نیز از ۳۱۰ واحد در میلیون به ۴۲۰ واحد در میلیون در سال ۲۰۲۰ افزایش یافت. در سال ۲۰۲۲ میزان انتشار گازکربنیک از سوخت فسیلی و صنایع به ۳۷٫۱۵ میلیارد تن رسید و پیش‌بینی شده بود در سال ۲۰۲۳، به اندازه ۱٫۱ درصد بیشتر و به ۳۷٫۵۵ میلیارد تن برسد. در حالیکه از سال ۱۹۹۵ تا کنون، طی ۲۹ سال پی‌درپی، نشست‌های بزرگ جهانی برای کاهش گازهای گلخانه‌ای در تلاش بوده، ولی تولید گاز کربنیک چین از ۱۹۹۰ به این سو ۴۰۰ درصد و انتشار گازکربنیک جهان نسبت به سال ۱۹۹۰، حدود ۶۰ درصد افزایش یافته که حاکی از عدم موفقیت در کاهش کربن است. در شکل زیر، انتشار گازکربنیک از ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۲ نشان داده شده است.
.
اکوسیستم و تنوع زیستی:
اکوسیستم و تنوع زیستی
در طی ۵۰ سال گذشته مصارف انسان از محیط زیست بشدت افزایش یافته است. در نتیجه افزایش جمعیت، رشد تجارت جهانی و توسعه شهرنشینی، منابع سیاره زمین را بیشتر از آنچه تولید می‌شود، مصرف می‌کند. بنا به گزارش «شبکه جهانی ردپا»، دبیرخانه زمین، مصارف جامعه جهانی در مجموع ۷۰ درصد بیشتر از ظرفیت تولید اکولوژیکی زمین برآورد شده است. در شکل زیر خط نقطه چین، روند پیش‌بینی مصرف را نسبت به سطح تولید سیاره زمین نشان می‌دهد، یعنی ورشکستگی اکولوژیکی.
روز، مصرف بیش از حد، معرف تاریخ روزی است که مصرف اکوسیستم توسط جامعه جهانی در سال از ظرفیت تولید همان منابع تجاوز کند. کما اینکه روز مصرف بیش از حد سال ۲۰۲۴، روز اول آگوست ۲۰۲۴ محاسبه شده است. گزاره مذکور معرف سطح درخواست بالاتر از سطح پایداری منابع بیولوژیک قابل تجدید سیاره زمین است. رویکرد اقتصادی به روز مصرف بیش از حد سال، به مثابه اتمام بودجه سال و رویارویی با کسر بودجه است. محاسبه روز مصرف بیش از حد از تقسیم مجموع تنوع زیستی قابل تجدید زمین بر ردپای اکولوژیکی جهان (مصارف منابع طبیعی سال) ضرب در ۳۶۵، تعداد روزهای سال بدست می‌آید.
تغییرات روز مصرف بیش از حد تنوع زیستی از ۱۹۶۹ تا ۲۰۲۳
جنگل‌تراشی:
جنگل‌تراشی
هر یک ساعت ۳۰۰ برابر زمین فوتبال، جنگل نابود می‌شود، بطوری که در سال ۲۰۳۰، سیاره زمین ممکن است صاحب ده درصد از جنگل‌ها باشد و اگر جلوگیری نشود تا صدسال دیگر، جنگلی باقی نخواهد ماند.
بین سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰، سالانه حدود ۴٫۷ میلیون هکتار جنگل در جهان از بین رفته و برابر برآورد سازمان ملل و سازمان خوار و بار جهانی سالانه حدود۱۰ میلیون هکتار درخت قطع می‌شود. در رتبه‌بندی جهانی تخریب‌کنندگان جنگل، بنا به گزارش بنیاد جهانی طبیعت، اتحادیه اروپا در رتبه‌بندی جهانی تخریب کنندگان جنگل با ۱۶ درصد جنگل‌زدایی مناطق گرمسیری در سکوی دوم ایستاده است. تنها نزدیک ۲۰ درصد از ۵ میلیون کیلومتر مریع جنگل‌های آمازون تخریب شده است.
کاهش ذخایر آب زیرزمینی:
بحران زیست در ایران ۱۲
برای نمونه آبخوان اوگالالا در آمریکا، به عنوان یکی از بزرگترین آبخوان‌های جهان، در سال‌های اخیر با چالش جدی افت سطح آب مواجه شده است. این وضعیت، اوگالالا را به یک نمونه بارز از بحران آب در بسیاری از نقاط جهان تبدیل کرده است. گستردگی این آبخوان ۸ ایالت داکوتای جنوبی، اوکلاهما، وایومینگ، نبراسکا، تکزاس، کانزاس، نیومکزیکو و کلرادو را در بر گرفته. سرعت پمپاژ آب توسط کشاورزان از سفره، بیشتر از آبگیری آن از برف و باران است. در نتیجه یکی از بزرگترین کشاورزی‌های جهان به ارزش ۳۵ میلیارد دلار در معرض مخاطره قرار گرفته. تنها در بخش ایالت کانزاس طی پنجاه سال، ۷۰ درصد اضافه برداشت انجام شده و بنا به گزارش‌ها، افت سطح آب آبخوان در ۵ سال گذشته سرعت بیشتری داشته است.
وضعیت آینده محیط زیست جهان
در نماگر شاخص پایداری محیط زیست جهان در سال ۲۰۲۴ که از سوی دانشگاه ییل و کلمبیا تهیه شده و در شکل زیر دیده می‌شود، تنها کشورهای اسکاندیناوی و بخشی از اروپای غربی بالاترین امتیاز ۷۵٫۳ را کسب کرده و کشورهایی مثل پاکستان و هند امتیاز ۲۴٫۵، بخش از آسیا، آفریقا و بخش کوچکی از آمریکای جنوبی امتیازهای کمتر از ۴۰ را بدست آورده‌اند.
نماگر عملکرد زیست محیطی کشورهای جهان در سال ۲۰۲۴
امتیازات کشورها در عملکرد زیست محیطی ۲۰۲۴
چالش‌های محیط زیست در ایران
ژرفای خلیج فارس از تنگه هرمز به سوی شمال غرب تدریجا کاهش می‌یابد و سرانجام در حدود اروندرود و دلتای دجله و فرات در پیوند با رودخانه کارون به ۲۵ تا ۳۶ متر کاهش می‌یابد. بطوریکه در شکل دیده می‌شود، حدود 90 درصد محدوده خلیج فارس از ژرفای بسیار کم و بخش کمی در نزدیکی تتگه هرمز از ژرفای بیشتر برخوردار است. ژرفای کم و بسیار کم در سواحل خلیج فارس با تخلیه پساب‌های زهرآگین نمک‌زدایی آب‌شیرین‌کن‌ها سازگار نیست.
تخلیه پساب آب‌شیرین‌کن‌ها در شرایطی که خلیج فارس از ورودی کم آب شیرین و تبخیر بالا برخوردار است سبب افزایش بیشتر شوری و تخریب تعادل طبیعی آب‌های شور و شیرین و پایداری اکوسیستم‌های دریایی می‌شود. افزایش شوری با کاهش سطح اکسیژن نیز سبب مرک اکوسیستم‌های میکروسکوپی که منبع غذایی آبزیان است می‌شوند. افزایش شوری مرگ تپه‌های مرجانی و زوال اکوسیستم‌های خلیج فارس را در پی دارد. تغییر شرایط زیستی اکوسیستم‌های دریایی خلیج فارس، امنیت غذایی جوامع حاشیه خلیج فارس را نیز تهدید می‌کند.
آب شور، شیرین شده با مصرف انرژی و هزینه زیاد برای سرگرمی و جذب گردشگران به کلانشهر دبی
فرسایش خاک؛ و فرونشست زمین:
فرسایش خاک؛ و فرونشست زمین
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس فرونشست زمین در کشور پنچ تا هفت برابر متوسط جهانی و در بعضی مناطق به اندازه ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر در سال نشست می‌کند. از ۶۰۹ دشت کشور، ۴۰۰ دشت از چرخه بهره‌برداری از منابع آب‌های زیر زمینی خارج شده‌اند.
در شکل زیر منحنی تورم نقطه به نقطه و نمودار تورم ماهانه در دهسال از ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۲ دیده می‌شود که نشان از بی‌ثباتی اقتصادی و لجام گسیختگی اقتصادی دارد.
در شکل زیر نیز تورم سرگردان و بی‌ثبات ایران در یک بازه زمانی ده ساله در مقایسه با تورم موزون و مشابه در اروپا، دنیا، چین و آمریکا دیده می‌شود.
نمودار تغییرات رشد اقتصادی
نمودار تغییرات نرخ بیکاری
در شکل زیر نیز وضعیت فلاکت جامعه بین سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۸ دیده می‌شود:
نوسان تند شاخص فلاکت ایران ایران در مقایسه با متوسط کم تغییر شاخص فلاکت در جهان دیده می‌شود:
روند پیوسته رشد اقتصادی چین که بعد از ایران وارد فرایند توسعه شد، با روند متغییر رشد اقتصادی ایران نیز در شکل زیر نشان داده شده است.
