روزنامه اطلاعات | میرجلال الدین كزازی
شب یلدا، درازترین شب سال و یكی از بزرگترین جشنهای ایرانیان است. ایرانیان همواره شیفتۀ شادی و جشن بودهاند و این جشنها را با روشنایی و نور میآراستند. آنها خورشید را نماد نیكی میدانستند و در جشنهایشان آن را ستایش میكردند.
در درازترین و تیرهترین شب سال، ستایش خورشید، نماد دیگری مییابد. مردمان سرزمین ایران با بیدار ماندن، طلوع خورشید و سپیده دم را انتظار میكشند تا خود شاهد دمیدن خورشید باشند و آن را ستایش كنند. خوردن خوراكیها و مراسم دیگر در این شب، بهانهای است برای بیدار ماندن. یكی از دلایل گرفتن جشن در این شب، زاده شدن ایزدمهر است.
مهر به معنای خورشید و یكی از مغان ایرانی و هندی است و تاریخ پرستش به سالها پیش از زرتشت میرسد. پس از ظهور زرتشت، این پیامبر ایرانی، خدای بزرگ را اهورامزدا معرفی كرد. ایزدان و مغان را به دو دستۀ اهورایی و دیوانی تقسیم كرد. در باور زرتشتی، رامغان تیرۀ اهورایی ستوده و تیرۀ دیوانی نكوهیده شود.
یكی از ایزدان اهواریی، مهر ایرانی و هنی بود. مهر ایزدی نیك است و قسمتی از اوستا به نام او نامگذاری شده است. در مهریشت اوستا آمده است: «مهر از آسمان با هزاران چشم بر ایرانی مینگرد تا دروغی نگوید.»
ایزد مهر در یكی از شهرهای خاوری ایران از دوشیزهای به نام ناهید زاده شد. پس از مدت اندكی، كشور به كیش مهرپرستی گروید. مهرپرستی از مرزهای ایران فراتر و به رم رفت. پادشاهان رم به آن گرویدند و دین رسمی رم شد. «یولیانوس» یا «ژولیان»، یكی از پادشاهان رومی، گروه گروه مردم ترسا را به دین مهر میكشاند و دعوت میكرد.
هنوز هم نیایشهای این شاه رومی با مهر برجاست: «ای پدر در آسمان نیایش مرا بشنو». یولیانوس در این نیایش، خدا را پدر مینامد. این اسمی بود كه ترسایان به تقلید از مهرپرستان بر خدای خود گذاشتند. رومیان سالهای بسیار، تولد مهر و شب چله را جشن میگرفتند و آن را آغاز سال میدانستند.
حتی پس از گسترش دین مسیحیت، باز كشیشان نتوانستند از گرفتن این جشنها جلوگیری كنند و به ناچار مجبور شدند به دروغ، این شب را زادروز تولد عیسی معرفی كنند تا روز ۲۵ دسامبر را به بهانۀ تولد عیسی جشن بگیرند، نه تولد ایزدمهر.
هنگامی كه به آیین و مراسم مسیحیان در كریسمس نگاه میكنیم، بسیاری از نشانههای ایرانی این مراسم را درمییابیم. ایرانیان قدیم در شب چله درخت سروی را با دو رشته نوار نقرهای و طلایی میآراستند. بعدها مسیحیان درخت كاج را به تقلید از مهرپرستان و ایرانیان تزیین كردند.
مهر از دوشیزۀ باكرهای به نام آناهیتا در درون غاری زاده شد كه بعدها مسیحیان عیسی را جایگزین مهر و مریم را جایگزین آناهیتا قرار دادند. یكی دیگر از وامگیریهای مسیحیان از مهرپرستان، روز مقدس مسیحی یعنی یكشنبه است.
Sunday به معنی روز خورشید یا مهر است كه روز مقدس مهرپرستان بود. ارنست رنان درباره آیین مهرپرستی گفته است: «اگر عیسویت به هنگام گسترش خود بر اثر بیماری مرگ ماری باز میایستاد، سراسر جهان به آیین مهر میگروید.»